धातु रूप की परिभाषा, भेद और उदाहरण- Sanskrit

धातु रूप की परिभाषा 

संस्कृत व्याकरण में क्रियाओं के मूल रूप को धातु कहा जाता है, जो संस्कृत के शब्दों का निर्माण करता है। संस्कृत व्याकरण में क्रियाओं के मूल रूप को धातु कहते हैं। धातु ही संस्कृत शब्दों के निर्माण का मूल तत्त्व है।

संस्कृत धातु रूप में पुरुष
संस्कृत भाषा में तीन पुरूष होते हैं, जो निम्नलिखित है:

  1. प्रथम पुरुष
  2. मध्यम पुरुष
  3. उत्तम पुरुष
  • प्रथम पुरूष – इसे अन्य पुरुष भी कहा जाता है। अस्मद् और युष्मद् शब्द के कर्ताओं को छोड़कर शेष जितने भी कर्ता हैं, वे सभी प्रथम पुरूष के अंतर्गत आते है।
  • मध्यम पुरुष – मध्यम पुरुष में मात्र युष्मद् शब्द के कर्ता का प्रयोग होता है।
  • उत्तम पुरूष –उत्तम पुरूष में मात्र अस्मद् शब्द के कर्ता का प्रयोग किया जाता है।

संस्कृत धातु रूप में वचन
संस्कृत भाषा में तीन वचन होते हैं।

  1. एकवचन
  2. द्विवचन
  3. बहुवचन

धातु रूप के उदाहरण 

पा (पिब्)

(पीना)

  
 

लट् लकार

(वर्तमान काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

पिबति

पिबतः

पिबन्ति 

मध्यम पुरुष

पिबसि

पिबथः

पिबथ

उत्तम पुरुष

पिबामि

पिबाव:

पिबामः

 

लोट् लकार

(आदेशवाचक)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

पिबतु

पिबताम्

पिबन्तु

मध्यम पुरुष

पिब

पिबतम्

पिबत

उत्तम पुरुष

पिबानि

पिबाव

पिबाम

 

लृट् लकार

(भविष्य काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

पास्यति

पास्यतः

पास्यन्ति

मध्यम पुरुष

पास्यसि

पास्यथः

पास्यथ

उत्तम पुरुष

पास्यामि

पास्यावः

पास्यामः

 

लङ् लकार 

भूतकाल

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

अपिबत्

अपिबताम्

अपिबन्

मध्यम पुरुष

अपिब:

अपिबतम्

अपिबत

उत्तम पुरुष

अपिबम्

अपिबाव

अपिबाम

 

विधिलिङ् लकार

(चाहिए के अर्थ में)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

पिबेत्

पिबेताम्

पिबेयुः

मध्यम पुरुष

पिबेः

पिबेतम्

पिबेत

उत्तम पुरुष

पिबेयम्

पिबेम

पिबेव

 

भू (भव)

(होना)

  
 

लट् लकार

(वर्तमान काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

भवति

भवतः

भवन्ति

मध्यम पुरुष

भवसि

भवथः

भवथ

उत्तम पुरुष

भवामि

भवावः

भवामः

 

लोट् लकार

(आदेशवाचक)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

भवतु, भवतात्

भवताम्

भवन्तु

मध्यम पुरुष

भव, भवतात्

भवतम्

भवत

उत्तम पुरुष

भवानि

भवाव

भवाम

 

लृट् लकार

(भविष्य काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

भविष्यति

भविष्यंतः

भविष्यन्ति

मध्यम पुरुष

भविष्यसि

भविष्यथः

भविष्यथ

उत्तम पुरुष

भविष्यामि

भविष्यावः

भविष्यामः

 

लङ् लकार 

भूतकाल

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

अभवत्

अभवताम्

अभवन्

मध्यम पुरुष

अभवः

अभवतम्

अभवत

उत्तम पुरुष

अभवम्

अभवाव

अभवाम

 

विधिलिङ् लकार

(चाहिए के अर्थ में)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

भवेत्

भवेताम्

भवेयुः

मध्यम पुरुष

भवेः

भवेतम्

भवेत

उत्तम पुरुष

भवेयम्

भवेव

भवेम

पठ्

(पढ़ना)




लट् लकार

(वर्तमान काल)



एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

पठति

पठन्ति

पठतः

मध्यम पुरुष

पठसि

पठथः

पठथ

उत्तम पुरुष

पठामि

पठावः

पठामः


लोट् लकार

(आदेशवाचक)



एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

पठतु, पठतात्

पठताम्

पठन्तु

मध्यम पुरुष

पठ, पठतात्

पठतम्

पठत

उत्तम पुरुष

पठानि

पठाव

पठाम


लृट् लकार

(भविष्य काल)



एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

पठिष्यति

पठिष्यतः

पठिष्यन्ति

मध्यम पुरुष

पठिष्यसि

पठिष्यथः

पठिष्यथ

उत्तम पुरुष

पठिष्यामि

पठिष्यावः

पठिष्यामः


लङ् लकार 

भूतकाल



एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

अपठत्

अपठताम्

अपठन्

मध्यम पुरुष

अपठः

अपठतम्

अपठत

उत्तम पुरुष

अपठम्

अपठाव

अपठाम


विधिलिङ् लकार

(चाहिए के अर्थ में)



एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

पठेत्

पठेताम्

पठेयुः

मध्यम पुरुष

पठे:

पठेतम्

पठेत

उत्तम पुरुष

पठेयम्

पठेव

पठेम

 

गम् ( गच्छ्)

(जाना)

  
 

लट् लकार

(वर्तमान काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

गच्छति

गच्छतः

गच्छन्ति

मध्यम पुरुष

गच्छसि

गच्छथः

गच्छथ

उत्तम पुरुष

गच्छामि

गच्छावः

गच्छामः

 

लोट् लकार

(आदेशवाचक)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

गच्छतु, गच्छतात्

गच्छताम्

गच्छन्तु

मध्यम पुरुष

गच्छ, गच्छतात्

गच्छतम्

गच्छत

उत्तम पुरुष

गच्छानि

गच्छाव

गच्छाम

 

लृट् लकार

(भविष्य काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

गमिष्यति :

गमिष्यतः

गमिष्यन्ति

मध्यम पुरुष

गमिष्यसि

गमिष्यथः

गमिष्यथ

उत्तम पुरुष

गमिष्यामि

गमिष्यावः

गमिष्यामः

 

लङ् लकार 

भूतकाल

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

अगच्छत्

अगच्छन्

अगच्छताम्

मध्यम पुरुष

अगच्छः

अगच्छतंम्

अगच्छत

उत्तम पुरुष

अगच्छम्

अगच्छाव

अगच्छाम

 

विधिलिङ् लकार

(चाहिए के अर्थ में)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

गच्छेत्

गच्छेताम्

गच्छेयुः

मध्यम पुरुष

गच्छेः

गच्छेतम्

गच्छेत

उत्तम पुरुष

गच्छेयम्

गच्छेव

गच्छेम

 

दृश् (पशय्) 

(देखना)

  
 

लट् लकार

(वर्तमान काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

पश्यति

पश्यतः

पश्यन्ति

मध्यम पुरुष

पश्यसि

पश्यथः

पश्यथ

उत्तम पुरुष

पश्यामि

पश्यावः

पश्यामः

 

लोट् लकार

(आदेशवाचक)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

पश्यतु, पश्यतात्

पश्यताम्

पश्यन्तु

मध्यम पुरुष

पश्य, पश्यतात्

पश्यतम्

पश्यत

उत्तम पुरुष

पश्यानि

पश्याव

पश्यामः

 

लृट् लकार

(भविष्य काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

द्रक्ष्यति

द्रक्ष्यतः

द्रक्ष्यन्ति

मध्यम पुरुष

द्रक्ष्यसि

द्रक्ष्यथः

द्रक्ष्यथ

उत्तम पुरुष

द्रक्ष्यामि

द्रक्ष्यावः

द्रक्ष्यामः

 

लङ् लकार 

भूतकाल

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

अपश्यत्

अपश्यताम्

अपश्यन्

मध्यम पुरुष

अपश्यः

अपश्यतम्

अपश्यत

उत्तम पुरुष

अपश्यम्

अपश्याव

अपश्याम

 

विधिलिङ् लकार

(चाहिए के अर्थ में)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

पश्येत्

पश्येताम्

पश्येयुः

मध्यम पुरुष

पश्ये:

पश्येतम्

पश्येत

उत्तम पुरुष

पश्येयम्

पश्येव

पश्येम

 

अस्

(होना)

  
 

लट् लकार

(वर्तमान काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

अस्ति

स्तः

सन्ति

मध्यम पुरुष

असि

स्थः

स्थ

उत्तम पुरुष

अस्मि

स्वः

स्मः

 

लोट् लकार

(आदेशवाचक)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

अस्तु, स्तात्

स्ताम्

सन्तु

मध्यम पुरुष

एधि, स्तात्

स्तम्

स्त

उत्तम पुरुष

असानि

असाव

असाम

 

लृट् लकार

(भविष्य काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

भविष्यति

भविष्यतः

भविष्यन्ति

मध्यम पुरुष

भविष्यसि

भविष्यथः

भविष्यथ

उत्तम पुरुष

भविष्यामि

भविष्यावः

भविष्यामः

 

लङ् लकार 

भूतकाल

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

आसीत्

आस्ताम्

आसन्

मध्यम पुरुष

आसीः

आस्तम्

आस्त :

उत्तम पुरुष

आसम्

आस्व

आस्म

 

विधिलिङ् लकार

(चाहिए के अर्थ में)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

स्यात्

स्याताम्

स्युः

मध्यम पुरुष

स्याः

स्यातम्

स्यात

उत्तम पुरुष

स्याम्

स्याव

स्याम

 

श्रु

(सुनना)

  
 

लट् लकार

(वर्तमान काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

शृणोति

शृणुतः

शृण्वन्ति

मध्यम पुरुष

शृणोषि

शृणुथः

शृणुथ

उत्तम पुरुष

शृणोमि

शृणुवः, शृण्वः

शृणुमः, शृण्म

 

लोट् लकार

(आदेशवाचक)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

शृणोतु

शृणुताम्

शृणवन्तु

मध्यम पुरुष

शृणु

शृणुतम्

शृणुत

उत्तम पुरुष

शृणवानि

शृणवाव

शृणवाम

 

लृट् लकार

(भविष्य काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

श्रोष्यति

श्रोष्यतः

श्रोष्यन्ति

मध्यम पुरुष

श्रोष्यसि

श्रोष्यथः

श्रोष्यथ

उत्तम पुरुष

श्रोष्यामि

श्रोष्यावः

श्रोष्यामः

 

लङ् लकार 

भूतकाल

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

अशृणोत्

अशृणुताम्

अशृण्वन्

मध्यम पुरुष

अशृणोः

अशृणुतम्

अश्रृणुत

उत्तम पुरुष

अशृण्वम्

अशृणुव, अशृण्व

अशृणुम, अशृण्म

 

विधिलिङ् लकार

(चाहिए के अर्थ में)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

शृणुयात्

शृणुयाताम्

शृणुयुः

मध्यम पुरुष

शृणुयाः

शृणुयातम्

शृणुयात

उत्तम पुरुष

शृणुयाम्

शृणुयाव

शृणुयाम

 

हन् 

(मारना)

  
 

लट् लकार

(वर्तमान काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

हन्ति

हतः

घ्नन्ति

मध्यम पुरुष

हंसि 

हथः

हथ

उत्तम पुरुष

हन्मि

हन्वः

हन्मः

 

लोट् लकार

(आदेशवाचक)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

हन्तु, हतात्

हताम्

घ्नन्तु

मध्यम पुरुष

जहि, हतात्

हतम्

हत

उत्तम पुरुष

हनानि

हनाव

हनाम

 

लृट् लकार

(भविष्य काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

हनिष्यति

हनिष्यन्ति

हनिष्यत:

मध्यम पुरुष

हनिष्यसि

हनिष्यथः

हनिष्यथ

उत्तम पुरुष

हनिष्यामि

हनिष्यावः

हनिष्यामः

 

लङ् लकार 

भूतकाल

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

अहन्

अहताम्

अघ्नन्

मध्यम पुरुष

अहः

अहत

अहतम्

उत्तम पुरुष

अहनम्

अहन्व

अहन्म

 

विधिलिङ् लकार

(चाहिए के अर्थ में)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

हन्यात्

हन्यताम्

हन्युः

मध्यम पुरुष

हन्याः

हन्यातम्

हन्यात

उत्तम पुरुष

हन्याम्

हन्याव

हन्याम

 

कृ 

(करना)

  
 

लट् लकार

(वर्तमान काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

करोति

कुरुतः

कुर्वन्ति

मध्यम पुरुष

करोषि

कुरुथः

कुरुथ

उत्तम पुरुष

करोमि

कुर्वः

कुर्मः

 

लोट् लकार

(आदेशवाचक)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

करोतु 

कुरुताम्

कुर्वन्तु

मध्यम पुरुष

कुरु 

कुरुतम्

कुरुत

उत्तम पुरुष

करवाणि

करवाव

करवाम

 

लृट् लकार

(भविष्य काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

करिष्यति

करिष्यतः

करिष्यन्ति

मध्यम पुरुष

करिष्यसि

करिष्यथः

करिष्यथ

उत्तम पुरुष

करिष्यामि

करिष्यावः

करिष्यामः

 

लङ् लकार 

भूतकाल

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

अकरोत्

अकुरुताम्

अकुर्वन्

मध्यम पुरुष

अकरो:

अकुरुतम्

अकुरुत

उत्तम पुरुष

अकुर्वम्

अकुर्व

अकुर्म

 

विधिलिङ् लकार

(चाहिए के अर्थ में)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

कुर्यात्

कुर्याताम्

कुर्युः

मध्यम पुरुष

कुर्याः

कुर्यातम्

कुर्यात

उत्तम पुरुष

कुर्याम्

कुर्याव

कुर्याम

 

ब्रू 

(कहना)

  
 

लट् लकार

(वर्तमान काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

ब्रवीति

ब्रूतः

ब्रुवन्ति

मध्यम पुरुष

ब्रवीषि

ब्रूथ:

ब्रूथ

उत्तम पुरुष

ब्रवीमि

ब्रूवः

ब्रूमः

 

लोट् लकार

(आदेशवाचक)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

ब्रवीतु

ब्रूताम्

ब्रुवन्तु

मध्यम पुरुष

ब्रूहि

ब्रूतम्

ब्रूत

उत्तम पुरुष

ब्रवाणि

ब्रवाव

ब्रवाम

 

लृट् लकार

(भविष्य काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

वक्ष्यति

वक्ष्यतः

वक्ष्यन्ति

मध्यम पुरुष

वक्ष्यसि

वक्ष्यथः

वक्ष्यथ

उत्तम पुरुष

वक्ष्यामि

वक्ष्यावः

वक्ष्यामः

 

लङ् लकार 

भूतकाल

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

अब्रवीत्

अब्रूताम्

अब्रुवन्

मध्यम पुरुष

अब्रवीः

अब्रूतम्

अब्रूत

उत्तम पुरुष

अब्रुवम्

अब्रूव

अब्रूम

 

विधिलिङ् लकार

(चाहिए के अर्थ में)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

ब्रूयात्

ब्रूयाताम्

ब्रूयुः

मध्यम पुरुष

ब्रूयाः

ब्रूयातम्

ब्रूयात्

उत्तम पुरुष

ब्रूयाम्

ब्रूयाव

ब्रूयाम

 

दा

(देना)

  
 

लट् लकार

(वर्तमान काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

ददाति

दत्तः

ददति

मध्यम पुरुष

ददासि

दत्थः

दत्थ

उत्तम पुरुष

ददामि

दद्वः

दद् मः

 

लोट् लकार

(आदेशवाचक)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

ददातु

दत्ताम्

ददतु

मध्यम पुरुष

देहि 

दत्तम्

दत्त

उत्तम पुरुष

ददानि

ददाव

ददाम

 

लृट् लकार

(भविष्य काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

दास्यति

दास्यतः

दास्यन्ति

मध्यम पुरुष

दास्यसि

दास्यथः

दास्यथ

उत्तम पुरुष

दास्यामि

दास्यावः

दास्यामः

 

लङ् लकार 

भूतकाल

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

अददात्

अदत्ताम्

अददुः

मध्यम पुरुष

अददा:

अदत्तम्

अदत्त

उत्तम पुरुष

अददाम्

अदद्व

अदद् म

 

विधिलिङ् लकार

(चाहिए के अर्थ में)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

दद्यात्

दद्याताम्

दद्युः

मध्यम पुरुष

दद्याः

दद्यातम्

दद्यात

उत्तम पुरुष

दद्याम्

दद्याव

दद्याम

 

स्था (तिष्ठ)

(बैठना)

  
 

लट् लकार

(वर्तमान काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

तिष्ठति

तिष्ठतः

तिष्ठन्ति

मध्यम पुरुष

तिष्ठसि

तिष्ठथः

तिष्ठथ

उत्तम पुरुष

तिष्ठामि

तिष्ठावः

तिष्ठामः

 

लोट् लकार

(आदेशवाचक)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

निष्ठतु

तिष्ठताम्

तिष्ठन्तु

मध्यम पुरुष

तिष्ठ

तिष्ठतम्

तिष्ठत

उत्तम पुरुष

तिष्ठानि

तिष्ठाव

तिष्ठाम

 

लृट् लकार

(भविष्य काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

स्थास्यति

स्थास्यतः

स्थास्यन्ति

मध्यम पुरुष

स्थास्यसि

स्थास्यथः

स्थास्यथ

उत्तम पुरुष

स्थास्यामि

स्थास्यावः

स्थास्यामः

 

लङ् लकार 

भूतकाल

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

अतिष्ठत्

अतिष्ठातम्

अतिष्ठन्

मध्यम पुरुष

अतिष्ठः

अतिष्ठतम्

अतिष्ठत

उत्तम पुरुष

अतिष्ठम्

अतिष्ठाव

अतिष्ठाम

 

विधिलिङ् लकार

(चाहिए के अर्थ में)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

तिष्ठेत्

तिष्ठेताम्

निष्ठेयुः

मध्यम पुरुष

तिष्ठेः

तिष्ठेतम्

तिष्ठेत

उत्तम पुरुष

तिष्ठेथम्

तिष्ठेव

तिष्ठेम

 

तुद्

(दुख देना)

  
 

लट् लकार

(वर्तमान काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

तुदति

तुदत:

तुदन्ति

मध्यम पुरुष

तुदसि

तुदथः

तुदथ

उत्तम पुरुष

तुदामि

तुदावः

तुदामः

 

लोट् लकार

(आदेशवाचक)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

तुदतु

तुदताम्

तुदन्तु

मध्यम पुरुष

तुद

तुदतम्

तुदत

उत्तम पुरुष

तुदानि

तुदाव

तुदाम

 

लृट् लकार

(भविष्य काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

तोत्स्यति

तोत्स्यतः

तोत्स्यन्ति

मध्यम पुरुष

तोत्स्यसि

तोत्स्यथः

तोत्स्यथ

उत्तम पुरुष

तोत्स्यामि

तोत्स्यावः

तोत्स्यामः

 

लङ् लकार 

भूतकाल

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

अतुदत्

अनुदताम्

अतुदन्

मध्यम पुरुष

अतुद:

अनुदतम्

अनुदत

उत्तम पुरुष

अतुदम्

अतुदाव

अतुदाम

 

विधिलिङ् लकार

(चाहिए के अर्थ में)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

तुदेत्

तुदेताम्

तुदेयुः

मध्यम पुरुष

तुदेः

तुदेतम्

तुदेत

उत्तम पुरुष

तुदयेम्

तुदेव

तुदेम

 

लभ्

(प्राप्त करना)

  
 

लट् लकार

(वर्तमान काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

लभते

लभेते

लभन्ते

मध्यम पुरुष

लभसे

लभेथे

लभध्वे

उत्तम पुरुष

लभे

लभावहे

लभामहे

 

लोट् लकार

(आदेशवाचक)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

लभताम्

लभेताम्

लभन्ताम्

मध्यम पुरुष

लभस्व

लभेथाम्

लभध्वम्

उत्तम पुरुष

लभै

लभावहै

लभामहै

 

लृट् लकार

(भविष्य काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

लप्स्यते

लप्स्येते

लप्स्यन्ते

मध्यम पुरुष

लप्स्यसे

लप्स्येथे

लप्स्यध्वे

उत्तम पुरुष

लप्स्ये

लप्स्यावहे

लप्स्यामहे

 

लङ् लकार 

भूतकाल

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

अलभत

अलभेताम्

अलभन्त

मध्यम पुरुष

अलभथा:

अलभेथाम्

अलभध्वम्

उत्तम पुरुष

अलभे

अलभावहि

अलभामहि

 

विधिलिङ् लकार

(चाहिए के अर्थ में)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

लभेत

लभेयाताम्

लभेरन्

मध्यम पुरुष

लभेथाः

लभेयाथाम

लभेध्वम्

उत्तम पुरुष

लभेय

लभेवहि

लभेमहि

 

क्षिप्

(फेंकना)

  
 

लट् लकार

(वर्तमान काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

क्षिपति

क्षिपतः

क्षिपन्ति

मध्यम पुरुष

क्षिपसि

क्षिपथ:

क्षिपथ

उत्तम पुरुष

क्षिपामि

क्षिपावः

क्षिपाम:

 

लोट् लकार

(आदेशवाचक)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

क्षिपतु

क्षिपताम्

क्षिपन्तु

मध्यम पुरुष

क्षिप

क्षिपतम्

क्षिपत

उत्तम पुरुष

क्षिपाणि

क्षिपाव

क्षिपाम

 

लृट् लकार

(भविष्य काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

क्षेप्स्यति

क्षेप्स्यतः

क्षेप्स्यन्ति

मध्यम पुरुष

क्षेप्स्यसि

क्षेप्स्यथः

क्षेप्स्यथ

उत्तम पुरुष

क्षेप्स्यामि

क्षेप्स्यावः

क्षेप्स्यामः

 

लङ् लकार 

भूतकाल

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

अक्षिपत्

अक्षिपताम्

अक्षिपन्

मध्यम पुरुष

अक्षिपः

अक्षिपतम्

अक्षिपत

उत्तम पुरुष

अक्षिपम्

अक्षिपाव

अक्षिपाम

 

विधिलिङ् लकार

(चाहिए के अर्थ में)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

क्षिपेत्

क्षिपेताम्

क्षिपेयुः

मध्यम पुरुष

क्षिपेः

क्षिपेतम्

क्षिपेत

उत्तम पुरुष

क्षिपयम्

क्षिपेव

क्षिपेम

 

आप्

(प्राप्त करना)

  
 

लट् लकार

(वर्तमान काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

आप्नोति

आप्नुतः

आप्नुवन्ति

मध्यम पुरुष

आप्नोषि

आप्नुथः

आप्नुथ

उत्तम पुरुष

आप्नोमि

आप्नुवः

आप्नुमः

 

लोट् लकार

(आदेशवाचक)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

आप्नोतु

आप्नुताम्

आप्नुवन्तु

मध्यम पुरुष

आप्नुहि

आप्नुतम्

आप्नुत

उत्तम पुरुष

आप्नवानि

आप्नवाव

आप्नवाम

 

लृट् लकार

(भविष्य काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

आप्स्यति

आप्स्यतः

आप्स्यन्ति

मध्यम पुरुष

आप्स्यसि

आप्स्यथः

आप्स्यथ

उत्तम पुरुष

आप्स्यामि

आप्स्यावः

आप्स्यामः

 

लङ् लकार 

भूतकाल

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

आप्नोत्

आप्नुताम्

आप्नुवन्

मध्यम पुरुष

आप्नोः

आप्नुतम्

आप्नुत

उत्तम पुरुष

आप्नवम्

आप्नुव

आप्नुम

 

विधिलिङ् लकार

(चाहिए के अर्थ में)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

आप्नुयात्

आप्नुयाताम्

आप्नुयुः

मध्यम पुरुष

आप्नुयाः

आप्नुयातम्

आप्नुयात

उत्तम पुरुष

आप्नुयाम्

आप्नुयाव

आप्नुयाम

 

नम्

(नमस्कार करना)

  
 

लट् लकार

(वर्तमान काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

नमति

नमतः

नमन्ति

मध्यम पुरुष

नमसि

नमथः

नमथ

उत्तम पुरुष

नमामि

नमावः

नमामः

 

लोट् लकार

(आदेशवाचक)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

नमतु

नमताम्

नमन्तु

मध्यम पुरुष

नम

नमतम्

नमत

उत्तम पुरुष

नमानि

नमाव

नमाम

 

लृट् लकार

(भविष्य काल)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

नंस्यति

नंस्यतः

नंस्यन्ति

मध्यम पुरुष

नंस्यसि

नंस्यथः

नस्यथ

उत्तम पुरुष

नंस्यामि

नंस्यावः

नंस्यामः

 

लङ् लकार 

भूतकाल

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

अनमत्

अनमताम्

अनमन्

मध्यम पुरुष

अनमः

अनमतम्

अनमत

उत्तम पुरुष

अनमम्

अनमाव

अनमाम

 

विधिलिङ् लकार

(चाहिए के अर्थ में)

 
 

एकवचन

द्विवचन

बहुवचन

प्रथम पुरुष

नमेत्

नमेताम्

नमेयुः

मध्यम पुरुष

नमः

नमेतम्

 

उत्तम पुरुष

नमेयम्

नमेव

नमेम

धातु रूप का vvi Objective Question Answer 2023

1. ‘तुदत’ पद में कौन धातु है ?

(A) तुत्
(B) तुन्
(C) तुद्
(D) तुद

उत्तर- (C)

2. ‘दास्यसि’ किस लकार का रूप हैं?

(A) लङ् लकार
(B) लोट् लकार
(C) लट् लकार
(D) लृट लकार

उत्तर- (C)

3. ‘कृ’ धातु के लोट् लकार प्रथम पुरुष एकवचन का रूप क्या होगा ?

(A) कुर्वन्ति
(B) करोतु
(C) कुरु
(D) अकरो:

उत्तर- (B)

4. ‘ भव’ किस लकार का रूप है ?

(A) लङ्
(B) लट्
(C) लोट्
(D) लृट्

उत्तर- (C)

5. ‘तिष्ठ’ किस लकार का रूप है ?

(A) लट्
(B) लोट्
(C) लृट्
(D) विधिलिंग

उत्तर- (B)

6. ‘एधि’ किस धातु का रूप है?

(A) एध्
(B) अस्
(C) भू
(D) हन्

उत्तर-(B)

7. ‘अध्नन’ में कौन-सी धातु है?

(A) घन्
(B) हन्
(C) हत्
(D) हव्

उत्तर- (B)

8. ‘कृ’ धातु के लोट्लकार मध्यम पुरुष एकवचन को रूप कौन-सा है?

(A) कुर्वन्ति
(B) करिष्यति
(C) कुरु
(D) करोतु

उत्तर- (C)

9. ‘लभ’ धातु के लट् लकार प्रथम पुरुष एकवचन का रूप कौन-सा है ?

(A) लभेते
(B) लभते
(C) लभसे
(D) लभे

उत्तर -(B)

10. ‘दास्यति’ किस लंकार का रूप है?

(A) लट्
(B) लोट्
(C) लृट्
(D) लङ्

उत्तर-(C)

11. ‘जहाति’ किस धातु का रूप है?

(A) हन्
(B) हा
(C) हस्
(D) हु

उत्तर- (A)

12. ‘गम्’ धातु के लङ् लकार प्रथम पुरुष बहुवचन का रूप कौन-सा है?

(A) अगच्छत्
(B) गच्छेयुः
(C) अगच्छन्
(D) गच्छन्तु

उत्तर- (C)

13. ‘द्रक्ष्यति’ किस लकार का रूप है ?

(A) लट्
(B) लोट्
(C) लङ्
(D) लृट्

उत्तर- (D)

14. ‘गच्छ’ किस धातु का रूप है ?

(A) गम्
(B) गच्छ्
(C) गद्
(D) गुप्

उत्तर- (A)

15. ‘अक्षिपत् पद में कौन धातु है ?

(A) क्षिप्
(B) क्षि
(C) क्षीव
(D) क्षल्

उत्तर- (A)

16. ‘शोभते’ किस लकार का रूप है ?

(A) लट्
(B) लोट्
(C) लृट्
(D) लङ्

उत्तर- (A)

17. ‘श्रु’ धातु के लृट् लकार प्रथम पुरुष एक वचन का रूप कौन है ?

(A) श्रृणोति
(B) श्रृणोतु
(C) श्रीष्यति
(D) श्रीष्यन्ति

उत्तर- (C)

18. ‘पा’ धातु के लोट् लकार मध्यमपुरुष एक वचन का रूप कौन है ?

(A) पिबतु
(B) पिबसि
(C) पिब
(D) पिबे :

उत्तर- (C)

19. ‘जहि’ किस लकार का रूप है ?

(A) लट्
(B) लङ्
(C) लोट्
(D) लृट्

उत्तर- (C)

20. ‘भवामि’ किस धातु का रूप है ?

(A) भू
(B) भाव्
(C) भव
(D) भी

उत्तर- (A)

21. ‘भवत’ किस धातु का रूप हैं ?

(A) भू
(B) भव्
(C) भाव्
(D) भवत्

उत्तर- (A)

22. ‘भवन्तु’ किस धातु का रूप है ?

(A) भू
(B) भव्
(C) भव
(D) अस्

उत्तर-(A)

23. ‘पश्यन्तु’ किस धातु का रूप है ?

(A) दृश
(B) पश्
(C) दृश्य
(D) पश्य

उत्तर- (D)

24. ‘आसन्’ में कौन-सा लकार है ?

(A) लृट्
(B) लङ्
(C) लोट्
(D) विधिलिङ्

उत्तर-(B)

25. ‘सन्ति’ का मूल धातु कौन है ?

(A) आस्
(B) अस्
(C) सन्
(D) ति

उत्तर- (B)

26. ‘सन्तु’ किस धातु का रूप है ?

(A) भू
(B) अस्
(C) गम्
(D) आस्

उत्तर- (B)

27. ‘पास्यति’ किस लकार का रूप है ?

(A) लट्
(B) लोट्
(C) लृट्
(D) लङ्

उत्तर- (C)

28. ‘अकरोत्’ किस लकार का रूप है ?

(A) लट्
(B) लोट्
(C) लङ्
(D) लृट्

उत्तर- (C)

29. ‘द्रक्ष्यति’ किस लकार का रूप है ?

(A) लट्
(B) लोट्
(C) लृट्
(D) विधिलिङ्

उत्तर- (C)

30. ‘अस्तु’ किस लकार का रूप है ?

(A) लट्
(B) लङ्
(C) लृट्
(D) लोट्

उत्तर- (D)

31. ‘अहनम्’ में कौन-सा लकार है ?

(A) लोट्
(B) लङ्
(C) लृट्
(D) विधिलिङ्

उत्तर- (B)

32. ‘आजोति’ का मूल धातु कौन-सा है?

(A) अप
(B) आप्
(C) भवान्
(D) भू

उत्तर – (B)

33. ‘पश्यन्ति’ का मूल धातु क्या है ?

(A) पश्य
(B) दृश्
(C) दर्श
(D) दृष्

उत्तर–(B)

34. ‘गच्छ’ किस लकार का रूप है ?

(A) लट्
(B) लोट्
(C) लङ
(D) लृट्

उत्तर-(B)

35. ‘तिष्ठामि’ किस लकार का रूप है ?

(A) लृट्
(B) लङ्
(C) लोट्
(D) लट्

उत्तर- (D)

36. ‘जहि’ का मूल धातु क्या है ?

(A) हन्
(B) स्था
(C) त्रस्
(D) मृच्

उत्तर- (A)

37. ‘पास्यति’ किस लकार का रूप है ?

(A) लट्
(B) लोट्
(C) लङ्
(D) लृट्

उत्तर- (D)

38. ‘द्रक्ष्यति’ का मूल धातु क्या है ?

(A) पश्य
(B) द्रक्ष्य
(C) पश्यन्
(D) दृश्

उत्तर- (D)

39. ‘नंस्यति’ किस लकार का रूप है ?

(A) लट्
(B) लङ्
(C) लोट्
(D) लृट्

उत्तर- (A)

40. ‘पठेयुः’ किस लंकार का रूप है ?

(A) लृट्
(B) लङ्
(C) लट्
(D) विधिलिङ्

उत्तर- (D)

41. ‘नमन्ति’ का मूल धातु क्या है ?

(A) नन
(B) नम्
(C) नस्
(D) नृत्

उत्तर-(B)

42. ‘वक्ष्यति’ किस लकार का रूप है ?

(A) लृट्
(B) लट्
(C) लङ्
(D) विधिलिङ्

उत्तर- (A)

43. ‘द्रक्ष्यतः’ किस धातु का रूप है ?

(A) दृम्
(B) दृश
(C) दृश्
(D) दृत्

उत्तर- (C)

44. ‘कुरु’ किस लकार का रूप है ?

(A) लट्
(B) लोट्
(C) लङ्
(D) लृट्

उत्तर-(B)

45. ‘दास्यति’ किस लकार का रूप है ?

(A) लट्
(B) लृट्
(C) लोट्
(D) लङ्

उत्तर- (B)

46. ‘दा’ धातु का रूप लट् लकार बहुवचन में क्या होता है ?

(A) ददाति
(B) ददत:
(C) ददति
(D) दत्त:

उत्तर- (C)

47. ‘पा’ धातु के लङ् लकार का मध्यम पुरुष बहुवचन रूप कौन है ?

(A) अपिब:
(B) अपिबत
(C) पिबाव
(D) पिबाम

उत्तर- (B)

48. ‘पास्यावः’ किस धातु का रूप है ?

(A) पि
(B) पा
(C) पृ
(D) पी

उत्तर- (B)

49. ‘भविष्यतः’ किस धातु का रूप है ?

(A) भृ
(B) भु
(C) भी
(D) भू

उत्तर- (D)

50. ‘तिष्ठ’ में मूल धातु निम्नलिखित में से कौन-सा है ?

(A) स्था
(B) तिस्
(C) शिङ्
(D) तिष्ठ

उत्तर- (A)